کتاب باقیات صالحات به بیان مسائل فقهی در فقه امام شافعی می‌ پردازد.

هر چند این کتاب به نام باقیات صالحات نام‌گذاری شده است اما نویسنده فرزانه و پرآوازه آن ماموستا ملا محمد ربیعی علاوه بر این کتاب، زندگی خود را سرشار از اعمالی نموده‌اند که هر یک صدقه جاریه و باقیات الصالحات ایشان خواهد بود.

آثار گرانبهای ایشان طی چندین سال به شیوه‌های مختلف به چاپ رسیده است،

اما اکنون این اثر ارزشمند ایشان بعد از مراجعه دقیق، ویرایش،اصلاح و بررسی توسط خانواده و شاگردان دلسوز ایشان در قالب پنج جلد به شیوه‌ای آراسته و شایسته توسط نشر احسان در سال 1397 به چاپ رسیده است.

اصول فقه یکی از ارزش‌مندترین دانش‌ها به شمار می‌آید، زیرا به گواهی دانشمندان مسلمان، اصول فقه یکی از علوم ابزاری است که هیچ حقوق‌دان و قانون‏گذاری از آن بی‏‌نیاز نیست. علمی که عقل و وحی را در هم آمیخته و مشعل اجتهاد را در طول تاریخ همچنان فروزان نگه داشته است و به تبیین کتاب خدا پرداخته و فرد را با اقسام حدیث آشنا می‌سازد. از طریق اصول فقه روش‌های گوناگون استنباط احکام فرا گرفته می‌شود و فرد با آشنایی منابع متنوع، دروس تسامح و تساهل را می‌آموزد و از تعصب و افراط و تفریط دست می‌کشد.

از طریق اصول فقه است که فرد با اجماع و خرد جمعی آشنا می‌شود و از تک‏روی و منیّت دست می‌کشد و با استفاده از قیاس و اجتهاد به رأی، به دیگر نظرات و دیدگاه‌‏ها احترام می‌گذارد و متناسب با مقتضیات زمان و مکان، مصالح عمومی را در نظر می‌گیرد و استحسان و سد ذریعه را در کشف احکام جدید به کار می‌برد و وقتی که فقه، فرع اصول فقه است و دارای چنان ارزشی است و حلال و حرام را از طریق آن می‌شناسند، معلوم است که اصل، از چه ارزشی برخوردار است. بنابراین آشنایی بیشتر با این علم، قدرت استنباط و کشف احکام و مراعات قواعد دینی و قوانین را می‌افزاید که کتاب «مبادی و اصطلاحات اصول فقه» این امر مهم را بر عهده دارد.

دکتر جلالی زاده نویسنده این کتاب، عضو هیأت علمی گروه فقه امام شافعی دانشکده الهیات دانشگاه تهران است.

دانشنامه جهاد

نویسنده کتاب «دانشنامه جهاد» می‌گوید: این کتاب را به یک مقدمه، ده باب و یک خاتمه تقسیم کردم که هر باب مشتمل بر چند فصل است.

بعد از مقدمه به تعریف واژگان و مفاهیم اساسی پرداخته شده که بحث متمرکز بر آن­هاست.

باب اول: حقیقت جهاد، مفهوم و حکم جهاد، مشتمل بر شش فصل.

باب دوم: انواع و مراتب جهاد، مشتمل بر هشت فصل.

باب سوم: جهاد از دفاع تا هجوم، مشتمل بر یک پیشگفتار و دوازده فصل.

باب چهارم: اهداف جهاد در اسلام مشتمل بر یک پیشگفتار و پنج فصل.

باب پنجم: جایگاه جهاد و خطر دست کشیدن از آن و آماده کردن امت برای آن، مشتمل بر شش فصل.

باب ششم: ارتش جهاد اسلامی، واجبات، آداب و قوانین آن، مشتمل بر پنج فصل.

باب هفتم: جنگ به چه منتهی می‌شود؟ مشتمل بر پنج فصل.

باب هشتم: بعد از جنگ چه؟ مشتمل بر شش فصل.

باب نهم: جنگ در دایره‌ی اسلامی، مشتمل بر یک پیشگفتار و سه فصل.

باب دهم: جهاد و مسائل معاصر امت، مشتمل بر هفت فصل.

و بعد از آن پس‌گفتار می‌آید.

بنده [یوسف قرضاوی] ادعا نمی‌کنم که حق موضوع را ادا کرده‌ام، ولی تلاشم را به کار بردم تا به‌قدری که می‌توانم به دستاوردهای جدید برسم، فرا بگیرم، بخوانم و مسائل را خوب هضم کنم. از متقدمان و متأخران، نوآوران و معاصران، مؤیدان و معارضان، دین‌گرایان و دنیاگرایان بخوانم، بررسی کنم، مقایسه و موازنه کنم، با تأنی ترجیح دهم و با بینه انتخاب کنم... «از مقدمه‌ی کتاب»

شیوه­‌ی نگارنده در این کتاب بر مجموعه‌ای از عناصر اساسی استوار است:

اول: قرآن

تکیه­‌ی اساسی بر نصوص قرآن کریم است، چون قرآن اولین مصدر و منبع اسلام است که شک و اختلافی در آن نیست و با تواتر یقینی به طور قطع ثابت شده است. در سینه‌ها حفظ شده، بر زبان‌ها خوانده شده و در مصحف­‌ها نوشته شده است. این اصلی است که کسی از امت در آن اختلاف ندارد.

دوم: تکیه بر سنت صحیح

تکیه بر سنت صحیح و ثابت ­شده از رسول‌الله از قبیل گفتار، کردار و تقریرات روایت شده با احادیثی که سندشان صحیح و بدون انقطاع، شذوذ و علت است و متنشان تعارضی با آیات، یا احادیث دیگر و یا منطق دانش و عقل ندارد؛ به گونه‌ای که بیان‌کننده‌ی آیات قرآن باشد و معارض آنان نباشد و همسو با کتاب و میزانی باشد که خدا فرستاده است.

سوم: بهره‌گیری از دریای فقه

بهره­‌گیری از گنجینه‌های فقه اسلامی و ذخایر دریایی آن، بدون طرفداری از یک فقه و پرداختن به یک امام مشخص از شیوه‌های نگارنده است.

چهارم: مقایسه‌ی اسلام با دیگر ادیان

در مقایسه و مقارنه­‌ی دیدگاه­‌ها و آرا به فقه اسلامی و مدارس آن بسنده نشده است، بعضی اوقات بین فقه شریعت اسلامی و قوانین وضعی غربی مقارنه شده است.

پنجم: ارتباط با واقعیت موجود

فقه با واقعیت زندگی امت در جهان ارتباط دارد و کارکرد فقه، درمان یا پیدا کردن دارویی از داروخانه­‌ی شریعت زیبا است و نه خارج از آن؛ و پاسخ­گوی هر سؤالی است که فرد و جماعت درباره‌ی دین و زندگی مطرح می­‌کنند. با فقه است که مسیر متمدنانه‌ی امت در پرتو نور احکام شریعت زیبا و روشن می­‌شود.

ششم: انتخاب میانه‌روی

در این کتاب روشی برگزیده شده است که خداوند نگارنده را در انتخاب و ترجیح آن در دعوت، تعلیم، فتوا، تحقیق، اصلاح و تجدید موفق کرده است و آن میانه‌روی و اعتدال است.

و نیز در پاسخ به این سؤال که «چه کسی به پژوهش نیاز دارد؟» نگارنده افرادی را که به آن نیاز دارند به ترتیب زیر در مقدمه آورده است.

1- علمای شریعت

2- حقوق‌دانان

3- اسلام‌‌گرایان

4- مورخان

5- اندیشمندان

6- خاورشناسان

7- اصحاب گفت‌وگو

8- سیاستمداران

9- نظامیان

10- همه­­‌ی اهالی فرهنگ

کتاب «درآمدی بر اصول فقه (ادله‌ی احکام)» در ابتدا به تعاریفی از فقه و اصول فقه و شرایط مجتهد و ...پرداخته و پس از آن ادله‌ی شرعی را آورده است که ضمن تعریف لغوی و اصطلاحی هر یک به توضیحاتی در میان ادله پرداخته است که به ترتیب دلیل اول: قرآن، دلیل دوم: سنت، دلیل سوم: اجماع، دلیل چهارم: قیاس، دلیل پنجم: استحسان، دلیل ششم: مصالح مرسله، دلیل هفتم: سد ذرایع، دلیل هشتم: عرف، دلیل نهم: قول صحابی، دلیل دهم: شرع من قبلنا و دلیل یازدهم: استصحاب هستند.

علم اصول فقه از جایگاه ممتاز و شایسته‌ای برخوردار است، علاوه بر این که در رشد عقلانیت نقش چشم‌گیری دارد، زیر بنای علم فقه و زمینه ساز رشد فقاهت فقیه است و به اصولیون و صاحب نظران در مسائل فقهی کمک می‌کند تا از نصوص (کتاب و سنت) فهم صحیح‌تری بدست آورند.

بی‌شک اصول فقه از مبانی و پیش‌نیاز اجتهاد فقیهان است، در واقع یکی از مسائل حیاتی و سرنوشت‌ساز و رمز ماندگاری و جاودانگی دین و از ضرورت‌های اساسی برای افتاء و اجتهاد است.

بر کسانی که می‌خواهند درباره‌ی آراء و اختلاف نظر مجتهدان به بحث و اظهار نظر بپردازند، لازم است که از جایگاه والای علمی، اخلاقی و ایمانی برخوردار باشند، به ویژه در ادبیات عرب، اصطلاحات فقهی، علوم تفسیر، حدیث شناسی و اصول فقه، متخصص باشند و از شرایط زمانی و اوضاع و احوال خود از فهم عمیقی برخوردار باشند. نگارنده نظرات علما را در زمینه‌های علم اصول فقه جمع آوری کرده و با سبکی جدید و با زبانی ساده به دانشجویان و علاقمندان تقدیم کرده است.

با لحنی شگفت‏‌آلود به من گفت: اداره ‌ی نماز؟ مگر نماز هم دفتر و اداره‏‌ای دارد؟ گفتم: وقتی که انسان‌ها علم اداره‏‌ی امور دنیا را می‏‌آموزند تا از آن به بهترین شکل بهره‏‌برداری کرده و از منافع آن سود سرشار ببرند- در حالی که چنین منافعی از بین رفتنی است- پس چرا کارهای آخرت نیز، اداره‏‌ی مخصوص به خود را نداشته باشد؟ و چرا ما نباید بر آن باشیم تا از آخرت خویش به نیکوترین روش ممکن آن بهره‌برداری نموده و بزرگترین منافع را از آن ببریم در حالی‏ که سود آخرت از بین‌رفتنی نیست؛ زیرا سودی است جاودانه و جایزه‌ای است که هرگز نقص و کاستی را بدان راهی نمی‌باشد؟

هر بخشی از زندگی روزمره و علوم روزمره با برنامه و پروژه‌ی خاصی برنامه‌ریزی می‌شوند و به پیش می‏‌روند. اگر نظم و مدیریت آن‏‌ها را رها کنیم و امور از کنترل خارج شوند، قطعاً هیچ کاری سرانجام نخواهد داشت و به هیچ موفقیتی نخواهیم رسید. عامل و پروژه‌ای که می‏‌تواند همه چیز را برای ما عوض کند و بر بهره‏‌ها و منافع این جهانی و اخروی‏مان بسیار بیافزاید، بدون شک مدیریت عبادات و بازشناخت آن‏‌ها و تأثیرشان در مدیریت ذهن و روان شخص است. عبادات نیز رده‌بندی دارند و در رأس تمام آن‏‌ها «نماز» است. نماز میعادگاه خدا و بنده‏‌اش است که بر قله‏‌ی همه عبادات و بهره‏‌ها و منافع دنیوی- اخروی ما می‌درخشد. نماز سرشار از خشوع و آرامش و برخوردار از تأمل در قرائت و حرکت، یک مدرسه‏‌ی روحی تمام‌عیار برای تمرین صبر، رسیدن به تمرکز ذهنی و اوج یافتن بر قله‌ی ارزش‏‌های برین است. ارزش‌هایی مانند آرامش اعصاب، تأمل و بردباری، اعتدال و میانه‌روی و... در سایه‏‌ی مدیریت نماز حاصل می‏‌شود.

کتاب «مدیریت نماز» تألیف احمد بسام ساعی و ترجمه‌ی عبدالرؤوف مخلص هروی است که نشر احسان آن را در سال 1397 و در قطع رقعی به زیور طبع آراسته است.

فقه السنه، کتاب جامع فقه با بیان دلایل و آرای فقهای اهل سنت است که در پنج جلد به فارسی ترجمه شده است. این کتاب تألیف ابو مالک کمال بن سید سالم است که توسط دکتر علی آقا صالحی به فارسی ترجمه شده است.

 هر جلد از این کتاب به بیان بخشی از احکام فقهی اختصاص دارد و طی آن به تفصیل، احکام فقهی را از منظر اِمامان چهارگانه فقهی بررسی می‌کند و ادله‌ی آنان را به تفصیل بیان می‌کند. در واقع استاد سید سالم این کتاب را به صورت یک دانشنامه و دایرة المعارف تنظیم کرده است و با مطالعه‌ی آن می‌توان کلیات نظرات فقها را مطالعه کرد.

نویسنده‌ی محترم تلاش کرده تا با تکیه بر قرآن و سنت و جمع‌آوری نظرات فقهی و آرای قدیم و جدید و بر اساس مبانی فقهی، دیدگاه‌های مختلف را بررسی نماید و با اظهار نظرهای اجتهادی و ترجیحات خود، شهامت استقلال رأی و شور و هیجان اجتهاد آزاد و دوری از تقلید و دنباله‌روی غیر عالمانه را به نمایش بگذارد. این کتاب مانند اغلب کتاب‌های فقهی بر اساس ترتیب متعارف و ابواب فقهی کتاب‌های پیشین تنظیم شده و سعی شده است تا علاوه بر بیان نظرات فقهای پیشین و حتی فقیهان معاصر، ترجیحات لازم نیز بیان شود.

انتشارات احسان، این کتاب فوق‌العاده را در سال 97 و در قطع وزیری منتشر کرده است.

نظر به اینکه ادای سوگند در شریعت اسلام دارای ارکان و احکام خاص، و آموختن و به‌کارگیری آن برای هر مسلمانی حائز ارزش و اهمیت می‌باشد و نیز همه‌ی ما به نوعی در زندگی روزمره با قضیه «قسم» سر و کار داریم، لذا در کتاب «قسم در فقه و حقوق» سعی بر نگارش مطالبی پیرامون قسم در فقه و حقوق اسلامی شده است و خواننده با خواندن این کتاب با احکام و ارکان ادای سوگند به صورت تفصیلی آشنا می‌‌‌‌‌شود.

این کتاب، موضوع پایان‌نامه‌ی نویسنده است که موضوع قسم از منظر فقهی و حقوقی به شیوه‌ی تحقیقی و تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. قسم یا برای تعظیم مقسماً به و یا تأکید محلوفاً علیه استعمال می‌شود. به عبارت دیگر قسم یعنی گواه قرار دادن خداوند متعال بر وجود یا عدم امری که حالف مدعی یا منکر آن است. استعمال قسم از دیدگاه کتاب و سنت مشروع است و فقها هم با وجود اختلاف نظرشان، ضوابط و جزئیات آن را با توجه به آن دو منبع تبیین نموده‌اند.

قسم به خداوند و اسماء و صفات او مشروع و به غیر آن جایز نیست. گاهی استعمال قسم به صورت مشروط (تعلیق) واقع می‌شود که در این صورت ممکن است حالف موردی مثل نذر، صدقه مال، ایقاع طلاق و یا اعمال مباح دیگری را بر ذمه خود لازم کند. در برخی از صور قسم، از آن جمله قسم به صورت تعلیق، بین فقها اختلاف نظر است. مثلا ظاهریه قسم به صورت شرط و جزا را در مورد طلاق باطل و بلااثر می‌دانند. در قسم معقوده، برای اینکه قسمی منشأ اثر باشد، باید مکمل ارکان و شروط و اوصاف صحیح باشد که در این صورت حالف با ایقاع قسم مکلف است در صدد قسم خود باشد. قسم اگر از ایمان لاغیه نباشد و مکمل ارکان و شروط لازم آن باشد، دارای آثاری است که این آثار حسب نوع آن ممکن است دنیوی یا اخروی باشد. در صورت حنث در قسم، اگر قسم از نوع معقوده باشد حالف مکلف به پرداخت کفاره مقرر می‌شود.

نشر احسان این کتاب را در 157 صفحه منتشر کرده است.

کتاب «البدر المنیر» ترجمه‌ی عربی کتاب صرف میر فارسی تألیف «سید شریف علامه جرجانی»، که در مورد صرف است و شرح فتح العلیم القدیر کتابی عربی در شرح همین کتاب «البدر المنیر» است که مسائل غامض و پیچیده­‌ی آن کتاب را شرح و توضیح می­‌دهد.

مؤلف کتاب ماموستا ملا سعید الاکبری الهورامانی متولد روستای کماله از توابع شهر سروآباد در سال 1353 است در سن 10 سالگی در خدمت ملا سعید کماله دروس دینی را تلمذ کردند و بعد از آن در خدمت ماموستا ملا محمد دورود و پس از آن در خدمت ماموستا ابراهیم ادوایی در روستای ویسه از توابع شهر مریوان و در سال 66 به خدمت ملا عبدالخالق دزاوری و در نهایت در حضور سه استاد ملا عارف احمدی (مریوان)، مرحوم ملاعبدالله مردوخی (امام جمعه هورامان تخت) و ملاحسن اخوتی (امام جمعه سابق روستای رودبر) تلمذ نمودند و اجازه‌نامه‌ی ایشان در حضور ملا عبدالله مردوخی و ملاحسن اخوتی و ملا سید علی حسینی ژیواری به ایشان اعطا شد.

بعد از آن ایشان مدت زیادی در منظقه (کلاترزان مریوان) به امامت مساجد اشتغال داشتند. امامت مسجد چهار یار نبی سروآباد و تدریس در حجره‌ی امام غزالی در مریوان، ازجمله فعالیت‌های ایشان است.

کتاب شرح منظومه عمدة‏الطلاب در اصول فقه، کتابی است مختصر که در یک دیباچه و سه فصل با ارجاع به منابع معتبر فقه، اصول تفسیر، حدیث و لغت به شرح و تحقیق مطالب منظومه می‌‏پردازد. بنای نگارندگان بر این بوده است که اولاً با اعراب‌گذاری و حرکت‌گذاری صحیح ابیات و ترجمه روان آ‌ن‌ها و ثانیاً با شرحی مختصر و البته مستدل و مستند به منابع معتبر، معانی مورد نظر ناظم را تبیین و فهم آن‌ها را برای خوانندگان تسهیل کند. روشن است که مسائل اصول فقه مبسوط‏‌ تر و بعضاً بسیار پیچیده‏‌تر از آن است که در این مختصر آمده است.

رسالت این کتاب آن است که آگاهی‏‌هایی پایه‏‌ای در اختیار طالبان علم اصول بگذارد و آن‌ها را برای مطالعه و فهم منابع مبسوط مهیا سازد.

اصول فقه اجمالاَ دانشی است که درباره ضوابط اجتهاد و اصول استنباط احکام فقهی از منابع شرعی بحث می‏‌کند و به اصطلاح امروزی روش‌شناسی اجتهاد و اظهار فقهی در باب اعمال و وقایع منسوب به افراد و حقوق و مسئولیت‏‌های آنان است. هدف از این دانش این است که شخص واجد اوصاف اجتهاد در چهارچوب قواعد و ضوابطی مشخص و منقح به تحقیق درباره‏‌ی‏ مسائل فقهی بپردازد؛ مبانی اقوال و فتاوای فقهی گذشتگان را به درستی درک و تحلیل کند و در خصوص وقایع مُحْدث به نحوی منضبط و مقبول اظهار نظر نماید.

صاحب‏نظران و علاقمندان به علم اصول فقه در کنار تألیف کتاب مستقل، در موارد متعدد به شرح و تحشیه و تعلیق و تلخیص آثار تألیف‌شده در این علم هم پرداخته‏‌اند و گاه نیز از باب تنفس یا به منظور حفظ مسائل این فن، منظومه‌هایی در این باره پدید آورده‏‌اند. از جمله‏‌ی‏ آثار منظوم در این زمینه منظومه‏‌ی‏ موسوم به عمدة‏الطلاب، تألیف شیخ عباس بن محمد بن احمد بن سید رضوان مدنی شافعی (م.۱۳۴۶) است. منظومه‏‌ی‏ مورد اشاره متضمن دوره‌ای مختصر در علم اصول فقه است که همه ۱۰۷ بیت در بحر رجز به زبانی ساده تقریباً تمام امهات مسائل علم اصول را به نظم درآورده است. منظومه‏‌ی‏ مورد بحث هم از حیث ترتیب شرح مطالب و هم از نظر تعابیر و مصطلحات و نیز از دید اقوال و آرا، بر سبک و سیاق تألیفات کتاب اصولی شاخصیه یا متکلمان تدوین شده است. ناظم در مقدمه، مسائل مقدماتی نظیر تعریف علم اصول فقه، تعریف و اقسام حکم تکلیفی و وضعی، تعریف علم، دلیل، نظر و امثال آن‌ها را ذکر کرده است. در متن اصلی، مسائل اساسی علم اصول فقه، نظیر مسائل مربوط به ادله، شامل کتاب، سنت، اجماع، قیاس و اقسام لفظ و دلالات آن‌ها و نیز مسائل ناظر به احکام اجتهاد و تقلید را مطرح کرده و با یک خاتمه در باب حمد و ستایش خداوند و درود بر پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم و یاران و پیروان ایشان بحث را به پایان برده است.

بر خلاف معظم کتاب‌های اصولی، در این منظومه از ذکر اختلاف نظرهای اصولیان در باب مسائل علم اصول، اجتناب و همین‌طور از ذکر اصحاب اقوال و استدلال‌های آنان خودداری شده است.

ظاهر آن است که ناظم این منظومه در تنظیم مسائل و ترتیب آن‌ها نظری به کتاب جمع الجوامع تألیف امام تاج الدین عبدالوهاب بن سبکی و تخلیص آن موسوم به لب الأصول تألیف شیخ الاسلام قاضی ذکریا انصاری (م.۹۲۵) داشته است. بر منظومه‏‌ی‏ حاضر دو تن از دانشمندان بزرگ چون علامه جعفر کتانی و محمد بن سلیمان تقریظ نوشته‏‌اند.

برای مشاهده تقریظ ها می‌توان به شرح و تعلیقه‏‌ی‏ خود ناظم بر منظومه، موسوم به فتح المنعم الوهاب مراجعه کرد. آنچه ذکر آن در اینجا لازم است، مختصری در باب شرح احوال و آثار صاحب منظومه‏‌ی‏ مورد بحث است. ناظم منظومه عمدة‏الطلاب، عباس فرزند محمد فرزند احمد فرزند سید رضوان مدنی شافعی است که در آخر ذی الحجه سال ۱۲۹۳ هجری در خانواده‌ای اهل علم متولد شده است.افراد این خانواده که علوم شرعی را از آباء و اجداد خود فراگرفته‏‌اند، سلسله‏‌ی‏ نسبشان به حسن بن علی ختم می‏‌شود. عالمان این خانواده بعضاً نامشان در ردیف مدرسان تراز اول حرمین شریفین یعنی مسجدالحرام و مسجدالنبی قرار دارد. از جمله‏‌ی‏ عالمان این خانواده، علامه سید رضوان ازهری است که در مصر به حجاز منتقل شده است. ظاهراً محمد علی پاشا او را به خاطر جایگاه علمی‏‌اش به مدینه فرستاده است. او که سابقاً مدرس دانشگاه الازهر بوده در مدینه یکی از مدرسین ممتاز مسجد النبی محسوب می‏‌شده است. پدر ناظم، علامه شیخ محمد بن احمد رضوان مدنی است که به شیخ دلایل معروف بوده است.

دیدگاه‌ها و برداشت‌های متفاوت از اسلام به خصوص در باب مسائل فقهی، از دیرباز مورد اختلاف دانشمندان این علم بوده است. در برخی موارد، فقها از دیدگاه پیشین خود منصرف شده و یا به اصطلاح آن همت گمارده‌اند و گاه شاگردان و یا دیگر فقها و متخصصین، دیدگاه‏‌ها، آرا و نظرات آنان را به چالش کشیده‌اند. به هر حال اساس این تلاش‏‌ها رسیدن به معنا و مفهوم صحیح‌تری از احکام و قوانین اسلامی بوده است.
از آنجا که هیچ یک از فقها معصوم نبوده‌‌‌‌اند، می‌توان به مطالعه و بررسی کلیه آرای آنان پرداخت. به یقین به چالش کشیدن آرای بزرگان فقهی، نیازمند رسیدن به درجات بالای علمی است. و این نقد و بررسی‌ها نباید از حوزه تخصصی و علمی خالص خارج شود و نباید بازیچه دست معاندان یا کم‌سوادان قرار گیرد. در نهایت باید ارتقای دین و وحدت مسلمانان را در پی داشته باشد.
این نوشتار مجموعه‌ای درباره‌ی تاریخ شریعت اسلامی است که ظهور و پیدایش دوره‌های فقه اسلامی را نشان داده و باعث دریافت آگاهی‌های لازم پیرامون منابع مذاهب فقه اسلامی خواهد گردید، مزایا و مقاصد قانون‌گذاری اسلامی را بیان خواهد کرد و در پی آن است تا رنج‌های پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم و یارانش در راه پی‌ریزی ستون‌های محکم فقه اسلامی را به تصویر کشد و نشان دهد چگونه پیشینیان مسلمانان توان خویش را در خدمت این شریعت و بررسی ریشه‌ی اسرار آن و جستجوی احکام اسلام تقدیم نموده‌اند. همچنین این کتاب، اخبار و زندگی‌نامه‌های فقها و تاریخ علمی زندگی بزرگ‌مردان اسلام را بازگو می‌کند تا امت اسلامی به پیروی از آن‏ها علاقه‌مند شوند و بپذیرند که آن‏ها مردمانی بوده‌اند که به پیمان خویش با خداوند جامه‌ی عمل پوشانده‌اند.
نویسنده کتاب «تاریخ فقه اسلامی»، محمد علی سایس در این کتاب، موضوعات و دیدگاه‌های خویش را با روش نوینی که به دانشجویان سال دوم دانشکده‌ی شریعت اسلامی دانشگاه الازهر ارائه شده بیان نموده است.

ادای فریضه نماز بر تمام مسلمانان واجب است اما نحوه‌ی انجام آن و شیوه درست‌تر آن نیز از توصیه‌های اکید پیامبر گرامی اسلام صلّی الله علیه وسلّم است.
ایشان به کلیه مسلمانان توصیه فرموده‌اند که: نماز را آن‏گونه که من می‌خوانم به جا بیاورید. لذا توصیه‌ی ایشان سر لوحه یاران‏شان قرار گرفت و تمام تلاش‏شان این شد که نماز را تمام و کمال مانند حضرت رسول خدا انجام دهند.
انتقال روش نماز پیامبر صلّی الله علیه وسلّم سینه به سینه و از طریق آثار مکتوب و در خلال روایات و ... به نسل‌های بعد و تاکنون صورت گرفته است. در این میان برخی اختلاف‌ها و شیوه صحیح‌تر نماز پیامبر نیز مطرح شده است. علما و دانشمندان فراوانی در طول تاریخ به این موضوع همت گمارده‌اند و کتاب‌هایی پیرامون آموزش نماز نوشته‌اند. کتاب «واجبات و سنت‌های نماز» که در زمره‌ی کتب فقهی قرار می‌گیرد، تلاش و پژوهشی است که در راستای آموزش نماز و آداب آن تدارک دیده شده است.
وقتی پیامبر صلّی الله علیه وسلّم می‌خواست نماز بخواند رو به قبله و نزدیک به ستره می‏ایستاد و نیت نمازی را که می‌خواند در دل می‌گفت، سپس پیامبر نمازش را با گفتن «اللّه اکبر» شروع می‌کرد، دست‌هایش را هنگام گفتن «تکبیرة الاحرام» بلند می‌کرد، دست راست را بر مچ دست چپ، روی سینه‌اش (بالای ناف و به طوری که متمایل به سینه است (نه بالای سینه) قرار می‌داد، سپس به زمین چشم می‌دوخت و قرائت را با خواندن دعاهای زیادی شروع می‌کرد.
در آن دعاها خدا را حمد و ستایش و ثنا می‏کرد و از شیطان رجیم به او پناه می‌برد (اعوذ بالله من الشیطان الرجیم) سپس «بسم اللّه الرحمن الرحیم» را آهسته قرائت می‌کرد و آن‏گاه سوره فاتحه را آیه به آیه می‌خواند (بعد از هر آیه‌ای مکثی کوتاه می‌کرد) و وقتی که از قرائت سوره فاتحه فارغ می‌شد با صدای بلند و کشیده آمین می‌گفت و بعد از سوره فاتحه سوره‌ای دیگر می‌خواند که گاهی طولانی و گاهی هم کوتاه بود. (از متن کتاب)

موضوع مجامع فقهی یکی از مباحث اصلی در عرصه‌ی اجتهاد معاصر است که افق‌های تازه‌ای در عرصه‌ی تشریع و فقه اسلامی گشوده است.

تفکری که با حرکت به سوی آن، می‌توان در عصری که پیشرفت تکنولوژی مسائل جدیدی را پیش روی فقهای مسلمانان قرار داده است با به کارگیری اجتهادی فراتر از اجتهادات فردی و آرای مذهبی محدود، این مسائل را با دقت بیشتری مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.

تأسیس مجامع فقهی و شکل‌گیری آن از جمله دلایل اهتمام و توجه مسلمانان به امر عبودیت است، واضح و مبرهن است که فقط مسلمانان این چنین به بحث و سوال درباره‌ی احکام دین خود پرداخته‌اند، تا بدانند کدام یک از اعمالشان درست و کدام یک نادرست است، حلال و حرام در عبادات و معاملات‌شان کدام است. هیچ امتی در جهان توجه و اهتمامی به مسأله فتوا و استثناء از خود نشان نداده است.

امروزه در بیشتر سرزمین‌های اسلامی برای این کار نهادها و مؤسسات ویژه‌ای تأسیس شده است،  آن چنان که در گذشته نیز دولت عثمانی نهاد ویژه‌ای برای فتوا و اجتهاد معین کرده بود و این تلاش‌ها در راستای رسیدن به اهدافی است که از طریق این مجامع، در حواله اجتهاد و فتوا محقق می‌گردد.

امروزه نقشی که مجامع فقهی عمومی و تخصصی در عرصه سامان بخشیدن به فتواهای اجتهاد شورایی، ترجیح اقوال و اجتهاد گزینشی و پاسخ به نوازل فقهی می‌تواند ایفا کند، به خوبی دلایل و ضرورت این توجه را تبیین می‌نماید.

کتاب «مجامع فقهی و نقش آن در اجتهاد معاصر»، تألیف اسماعیل قاضی نیا به همت نشر احسان در سال 1395 به چاپ رسیده است.

علم اصول فقه از مهم‏ترین علوم برای شناخت احکام دین مبین اسلام به شمار می‌رود که در خصوص ادله کلی و معرفی ادله تفصیلی و چگونگی استدلال کردن و حال استدلال کننده به بحث و بررسی می‌پردازد.
مجتهدین و علما و طلاب علوم شرعی بی نیاز از این علم نخواهند بود تا جایی که آن را فرض کفایی دانسته‌اند. نگارنده در این کتاب تلاش کرده است تا اصول فقه را در مذهب امام شافعی به زبان ساده بیان نماید تا جویندگان این علم با اصول آن آشنا سازد و راه را برای آگاهی بیشتر آنان روشن‏تر سازد.
شرع مطهر اسلام که حضرت محمد مصطفی صلّی الله علیه وسلّم پیام آور آن از حضرت باری تعالی است، اساس آن قرآن کریم است که رسول اللّه صلّی الله علیه وسلّم با اقوال و افعال و تقریرات خود آن را شرح و توضیح داده‌اند. اغلب بیانات قرآنی احکام شرع را به اجمال بیان کرده است. مانند وجوب نماز و زکات و حج و غیره، و مانند تحریم فواحش و خوردن مردار و خون و گوشت خوک و غیره، و کیفیت تفصیلی هر کدام در سنت رسول اللّه صلّی الله علیه وسلّم است. بنابراین دو اصل اساسی برای قانون گذاری در اسلام کتاب خدا و سنت رسول او صلّی الله علیه وسلّم است، لکن به سبب اینکه نصوص شرعی محدود و حوادث نامحدود است، و احکام به خاطر معانی اشیا است نه به خاطر ذوات و صور آن‏ها، دلالت نصوص شرع بر وضع احکام به دو گونه است:
الف ) دلالت لفظی و توابع آن
ب ) دلالت بر معقول معنی، که از این جهت اگر حکمی بر معنایی از معانی وارد شد، تا زمانی‏که آن معنی موجود باشد، حکم وجود خواهد داشت، اگر چه صورت حادثه متفاوت باشد. و این نوع را تعمیم نص از جهت معقول معنی یا قیاس می‌نامند. اگر دانشمندان با استفاده از این روش به اتفاق بر حکمی از احکام شرعی دست یافتند، اتفاق آنان حجتی قطعی است و بر همگان واجب است که از آن اطاعت کنند و اگر اختلاف کردند بر هر کس واجب است از اجتهاد خود تبعیت کند و حق تقلید از دیگری ندارید. در کتاب حاضر سعی بر آن است اصول فقه به طریقه شافعیه به زبانی ساده عرضه شود تا همه کسانی که می‌خواهند با مسائل اصولی آشنا شوند از آن استفاده کنند، چه طلاب علوم دینی و چه کسان دیگر، و فقط مسائلی مطرح شده است که معمولاً فرعی فقهی بر آن مترتب می‌شود، و از طرح مسایلی که فقط فرضی دارای اعتبارند خودداری شده است. این کتاب یک مقدمه و چهار بخش دارد که به ترتیب عبارتند از:
بخش اول احکام، بخش دوم در کیفیت استخراج احکام از الفاظ، بخش سوم از بیان ادله، و بخش چهارم اجتهاد.
عبدالکریم احمد محمدی متولد 1335 هرنگ بستک واقع در استان هرمزگان ایران است.

علم فقه عبارت است از: العلم بالاحکام الشرعیه العملیة المکتسبة من ادلتها التفصیلیه. موضوع آن أفعال مکلفان و فائده‌اش امتثال اوامر و دوری از نواهی است. مسائل آن قضایایی است که در آن علم ذکر می‌شوند مانند اینکه نیت واجب است و وضو شرط صحت نماز است. استمداد و کمک گرفتن آن از کتاب، سنت، اجماع و قیاس است. حکم شارع درباره فقه: در آنچه که صحت عبادت، معامله و ازدواج بر آن متوقف است وجوب عینی و مازاد بر آن که به درجه فتوا برسد واجب کفایی و بیشتر از آن مندوب است.مولف و واضح آن پیشوایان مجتهداند.
هر چند درباره‌ی اصطلاحات فقه به‏طور جداگانه یا در ضمن اصطلاحات دیگر علوم، کتاب‏هایی به زبان فارسی تالیف شده‌اند ولی تاکنون کتابی در زمینه اصطلاحات فقهی اهل سنت به ویژه مذهب شافعی به زبان فارسی نوشته نشده است، از همین روی دکتر جلال جلالی زاده عضو هئیت علمی دانشکده الهیات دانشگاه تهران بر آن شده که کتابی در این باره به رشته تحریر در آورد، تا هم به نیاز دانشجویان پاسخ داده شود و هم خلا موجود به نوعی پر شود.
موضوع علم مبادی خود اصطلاح علم است زیرا مسائل مورد بحث در آن محمولات برای موضوعاتی هستند که همه‌ی آن موضوعات اصطلاحات علم شمرده می‌شوند. در فایده علم مبادی همین قدر کافی است که بدون دانستن مبادی علم، موفقیت و پیشرفتی در علم به دست نخواهد آمد.